Columns
Joan Derk van der Capellen en het begin van de democratie
BOEKENNIEUWS - De Burgerbaron
In de nacht van 26 september 1781 verspreidde zich in Nederland een pamflet dat de fundamenten van de Republiek deed beven. Aan het volk van Nederland was een vurige aanklacht tegen de macht van de Oranjes, de corrupte regenten en de schrijnende ongelijkheid in het land. Het pamflet gaf de aanzet tot de patriottenstrijd, die gezien kan worden gezien als het begin van de huidige democratie. De auteur was Joan Derk van der Capellen (1741-1784), een Overijsselse edelman die zich zowel als aristocraat en als voorvechter van vrijheid, gelijkheid en democratie manifesteerde.
In De Burgerbaron brengt Luc Panhuysen het levensverhaal van Van der Capellen tot leven. In de late achttiende eeuw lag de politieke macht bij een kleine, bevoorrechte elite, terwijl het volk vrijwel buitengesloten bleef van besluitvorming. Van der Capellen vond de moed om tegen deze orde in te gaan en pleitte voor verandering. Door zijn progressieve standpunten maakte hij ook vijanden. Een van z'n opponenten was Sigismund, graaf van Heiden Hompesch, een aristocraat en drost van Twente.
“In september voerde Joan Derk de druk op de aanstaande Landdag op. Hij begaf zich 'voor een toertje' naar Twente. In Oldenzaal hield hij een bijeenkomst met veel aanwezigen, waarop hij de drost in het twaalf kilometer verderop gelegen Ootmarsum het vuur na aan de schenen legde. Twee personen vertelden over de exorbitante bedragen die Van Heiden Hompesch vroeg voor het begraven van mensen die zelfmoord hadden gepleegd. In één geval had de drost 700 gulden gevraagd, in het andere 300, hetgeen na stevig afdingen was verlaagd naar 200. 'Deze schapen waren goed van wol voorzien', schreef Joan Derk aan een vriend, 'daarom heeft hun trouwe herder er bij hen de schaar stevig ingezet’.”
Het voornoemde citaat uit het boek weerspiegelt duidelijk de verhoudingen van de tijd. Van der Capellen streed tegen het onrecht. Derhalve verscheen de leus: ”Capellen moet groot, de drostendiensten dood...”.
Luc Panhuysen schetst niet alleen het portret van Van der Capellen, maar plaatst zijn handelen ook in de bredere politieke en maatschappelijke context. Van der Capellen, afkomstig uit aristocratische kringen, voelde zich steeds meer verbonden met de bredere burgerij en hun strijd voor democratie en burgerrechten. De spanning tussen zijn nobele afkomst en republikeinse idealen wordt diepgaand geanalyseerd.
De Burgerbaron, uitgegeven door AtlasContact, biedt een boeiende blik op de gebeurtenissen van de achttiende eeuw en laat zien hoe één man, geworteld in de aristocratie, zijn tijd overstijgt door te strijden voor burgerrechten en politieke hervorming.
Martin Paus
