Indrukwekkende herdenkingswandeling over oude begraafplaats

Wouter Nijland spreekt de belangstellenden namens de gemeente toe. Tot het jaar 2000 werd deze begraafplaats gebruikt om mensen te begraven. “Toen was het hier vol en verdween de aandacht. Na een aantal jaar begon de begraafplaats barstjes te vertonen. Op een gegeven moment wilde Fons Kuiper niet meer betalen voor de grafrechten van een familielid tot er wat aan gedaan werd; de werkgroep kwam tot stand. Ook de gemeente heeft zich ingezet voor verbetering.”

En het is fijn dat iemand zich weer om deze bijzondere plek bekommert. Met leden van de werkgroep lopen de aanwezigen langs diverse graven waar interessante verhalen over de overledenen verteld wordt. We stoppen eerst bij het graf van Dini Croonen. Zij overleed op 9 mei 1945 en werd slechts 20 jaar oud. Dini was de jongste van negen kinderen en woonde aan de Paradijsstraat 2. Ze was medewerkster bij de Dienst Repatriëring. Ze is omgekomen tijdens het bevrijdingsfeest op de Groote Markt. Dini kreeg een scherf in haar hals en overleed enkele uren later. Een groepje jongeren bracht tijdens het feest ontvlambare brandplaatsjes uit granaathulzen tot ontploffing, die ze uit een Duits munitiedepot van het Marthalager haalden (aan de Denekamperstraat, achter boerderij Boet). Vlak voor middernacht ging het mis. Er ontstond een geweldige explosie. Op de hele Groote Markt en omgeving was geen ruit meer heel. Toen de rook was opgetrokken, zag men overal doden en zwaargewonden liggen; getroffen door de scherven van een uit elkaar gespatte granaathuls. Zestig mensen met verwondingen werden naar het Oldenzaalse ziekenhuis gebracht. Acht mensen verloren het leven. Het feest dat na vijf oorlogsjaren vreugde moest brengen, bracht voor veel gezinnen intens veel verdriet.

De volgende stop is het graf van Jan Steinmeijer. Hij overleed op 5 mei en werd maar 22 jaar. Hij was de oudste uit het gezin dat aan de Leemsteeg 29 in Noord-Berghuizen woonde. Hij was transportarbeider. Hij ging ’s morgens op de fiets naar zijn werk op het vliegveld Twente. Voor zijn werk moest hij samen met collega Linderhof ook post ophalen van het station in Oldenzaal met paard en wagen. Op die dag was hij rond 20.00 uur bezig een paard in te spannen in de schuren van houtzagerij Smulders, vlakbij café Halfweg. Op dat moment naderde er een Duits legervoertuig met SS of Grüne Polizei vanuit Enschede. Achter op het voertuig stond een mitrailleur in stelling. Het voertuig minderde vaart en Jan werd samen met twee collega’s en de overbuurman, die buiten in zijn tuin stond, onder vuur genomen. Eén van de kogels trof Jan in de hartstreek. Verschrikkelijk, want hij had zelfs een speciale armband en een vergunning op zak voor het doen van dit werk. Toch werd hij het slachtoffer van het zogenaamde ‘Standrecht’ tijdens de april-meistakingen van 1943, waarin bepaald werd dat een samenscholing van meer dan vijf personen verboden was. Ook moest iedereen vanaf 20.00 uur binnen zijn. Vlak na Jan zijn dood werd deze maatregel opgeheven. 

Het derde graf is van Gerard Collet. Hij was nog maar 18 toen hij op 9 mei 1945 overleed. Hij was de jongste van zeven kinderen en woonde aan de Dahliastraat 7. Hij was schoenmaker en voetbalde bij Quick 20. Ook Gerard kwam om tijdens het bevrijdingsfeest op de Groote Markt. Hij raakte zwaargewond en werd door een beoordelingsfout van een arts bij de verkeerde groep ingedeeld. Hij lag bij de groep licht gewonden en had het mogelijk overleefd als dit niet was gebeurd. Gerard was er samen met zijn buurjongen Frans Riekert naartoe gegaan. Ook Frans overleed hier.

Daarna stoppen we bij Gerard Wolbers. Hij overleed op 2 april 1945 op 21-jarige leeftijd. Gerard was metselaar en lid van Binnenlandse Strijdkrachten. Hij woonde in Lemselo en was op de dag van de bevrijding naar Oldenzaal geweest. Kort na de middag was hij samen met Jan Nijhuis op weg naar huis. Ze hadden allebei een blauwe overall aan en een oranje band om de bovenarm, die hen herkenbaar maakte als Binnenlandse Strijdkracht. Waarschijnlijk hadden ze die pakken net opgehaald. Onderweg kwamen ze Gerard Nijhuis en Gerard Bekhuis tegen, die vanuit Saasveld onderweg waren naar Oldenzaal. Er kwam een auto langs met vluchtende Duitsers die op hen schoten. Jan Nijhuis schoot nog terug, maar werd daarna zelf geraakt. Gerard Bekhuis rolde snel de sloot in. Gerard Wolbers werd door zijn keel geschoten en was op slag dood. Gerard Nijhuis raakte zwaargewond door een zogenaamde dumdumkogel en overleed later ook.

Bennie Krüpers overleed op 12 mei 1945 en werd maar 17 jaar. Hij was de vierde uit een gezin met negen kinderen en woonde aan de Sparstraat 24. Hij was kantoorbediende en kwam ook om tijdens het bevrijdingsfeest. Hij ging met een aantal kameraden naar het plein. “Niet te laat thuiskomen,” had zijn moeder hem nog nageroepen. Bennie bloedde na de explosie zo hevig dat iedereen ervan uitging dat hij al was overleden. Na een aantal uren liep er een pater van het Lyceum langs hem die constateerde dat hij nog in leven was. Hij werd naar het ziekenhuis gebracht, maar overleed drie dagen later alsnog. Martin Meijerink vertelt hier nog zijn persoonlijke verhaal, want hij speelde vroeger vaak bij de familie en heeft levendige herinneringen aan het gezin.

“Op 17 september 1944 moest het gezin onderduiken en werd hun woning gebruikt als munitieopslag. Het varken dat de vader in de achtertuin vetmestte werd op een kar gebonden en afgevoerd. Na de bevrijding kwam het gezin terug, maar alles was weg. Gelukkig werden ze geholpen.”

Gerrit Jan Raeke overleed ook op het feest van 9 mei 1945 en werd 18 jaar oud. Hij was de oudste uit een gezin van vier kinderen en woonde aan de Kortestraat 10. Zijn vader had hier een groentezaak.

Gerrit was kantoorbediende en voetbalde bij Quick 20. Hij raakte zwaargewond door een granaatscherf in zijn rug en metaalscherven in zijn longen. Hij overleed de volgende middag.

Hoe bijzonder dat zijn broer, die nu 95 is, ook deelneemt aan deze indrukwekkende wandeling over de begraafplaats.

We komen langs graven van geallieerden en stoppen dan bij het graf van Bert Letteboer, die op 27-jarige leeftijd in het Duitse Salzbergen overleed. In 1942 trouwde hij nog met Evertje de Gunst. Tijdens zijn huwelijk woonde hij aan de Burgemeester Wallerstraat 25. Hij was werkzaam als grondwerker en werd vader van twee kinderen, waarvan hij de jongste waarschijnlijk nooit gezien heeft. Bert werd als dwangarbeider tewerkgesteld in Salzberg, waar hij een schijnvliegveld moest bouwen om de aandacht af te leiden van de olieraffinaderijen. Tijdens een bombardement van Engelse bommenwerpers verdwenen de Duitse gevangenenbewaarders in de schuilkelders en de gevangen zochten dekking in het bos. Bert werd hier dodelijk getroffen en later in Oldenzaal herbegraven.

Zo hebben veel graven indrukwekkende verhalen te vertellen. We eindigen bij de Anne Frankboom, die eerder op de dag onthuld werd (zie artikel herdenking met schoolkinderen). Suzanne, 16 jaar oud, speelt prachtig viool en Annet Meijerink draagt een gedicht van Geert Christenhusz voor dat hij speciaal voor deze gelegenheid schreef.

Wendy Eerland